Οικονομία Τουρισμός και Αναψυχή

Ο τουρισμός και η αναψυχή έχουν γίνει μια από τις πιο σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες στην Ευρώπη. Ο τουρισμός φέρνει εισόδημα και δουλειές, κατανόηση άλλων πολιτισμών, διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, ανάπτυξη υποδομής, που με τη σειρά τους έχουν κοινωνικά και οικονομικά οφέλη.

Όμως κάποιες μορφές τουρισμού μπορεί να προκαλέσουν καταστροφή βιοτόπων, υποβάθμιση τοπίων, ανταγωνισμό για φυσικούς πόρους και υπηρεσίες (όπως για παράδειγμα τις χρήσεις γης, το γλυκό νερό, την ενέργεια, την παραγωγή και διαχείριση αποβλήτων). Επιπλέον, οι πληθυσμοί- οικοδεσπότες μπορεί να υποστούν απώλεια των παραδόσεων τους και να εξαρτηθούν υπέρ του δέοντος από το τουριστικό εισόδημα.

Τα προβλήματα αυτά επιδεινώνονται από τη συγκέντρωση τουριστικών δραστηριοτήτων σε σεζόν σχετικά μικρής διάρκειας και σε συγκεκριμένες, συχνά μικρές, περιοχές οι οποίες υφίστανται τις πιέσεις και άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων όπως γεωργία, βιομηχανία, αλιεία, αστικοποίηση.

Ο τουρισμός εξαρτάται πολύ περισσότερο από κάθε άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα από την ποιότητα του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος.

Όμως καθώς συγκεκριμένες χώρες ή συγκεκριμένες περιοχές γίνονται δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί, η έλλειψη διαχείρισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του τουρισμού μπορεί να υπονομεύσει τα μελλοντικά ωφέλη. Για παράδειγμα, το 1990 στην Αδριατική οι κόκκινες παλίρροιες, στοίχισαν 1.5 δις ΕCU σε απώλειες στην αλιεία και στον τουρισμό. 

Έτσι, ο τουρισμός μπορεί να επηρεάσει το φυσικό περιβάλλον σε τέτοιο βαθμό, ώστε να απειλήσει την ίδια του την ύπαρξη. Αυτό το σημείο είναι κρίσιμο για τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης όπου ο πειρασμός είναι μεγάλος να αναπτυχθεί μη αειφορικός τουρισμός ως γρήγορο “τονωτικό” για την ανάκαμψη της οικονομίας.

Όπως η γεωργία, η δασοπονία, η αλιεία έτσι και ο τουρισμός και επιδρούν αλλά και επηρεάζονται από το περιβάλλον

Ο όρος “τουρισμός” περιλαμβάνει όλα τα ταξίδια των ανθρώπων έξω από το μέρος στο οποίο ζουν, για κάθε λόγο (διασκέδαση, επαγγελματικά, εκπαιδευτικά, λόγοι υγείας) ενώ εξαιρούνται οι άνθρωποι που ταξιδεύουν για λιγότερο χρόνο από 24 ώρες.

Ο παγκόσμιος τουρισμός τριπλασιάστηκε μεταξύ 1970 και 1992, ενώ ο τζίρος από τον τουρισμό αυξήθηκε 16 φορές σε αυτό το διάστημα. Σήμερα ο τουρισμός κατέχει την τρίτη θέση στις οικονομικές εξαγωγικές δραστηριότητες παγκοσμίως, με πρώτη το πετρέλαιο και δεύτερη τα αυτοκίνητα.

Η πλειονότητα των χωρών της Βόρειας Ευρώπης είναι καθαροί spenders. Στις χώρες της Μεσογείου όπως την Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία, Τουρκία, ο τουρισμός έχει μεγάλη συμμετοχή στην εθνική οικονομία.

Το 1990 η συνεισφορά του τουρισμού στο GDP ήταν 5.5% Ο αριθμός των αφίξεων στην Ευρώπη αυξήθηκε από 190 εκατομμύρια το 1980, σε 288 εκατομμύρια το 1992 νούμερο που αντιστοιχεί στο 60% των αφίξεων παγκοσμίως.

 

Έννοιες κλειδιά: Αειφορικός τουρισμός, Δείκτες, φέρουσα ικανότητα

Η αναγκαιότητα αειφορικού τουρισμού έχει αναγνωρισθεί διεθνώς σε κείμενα όπως την Ατζέντα 21 και στο 5ο Κοινοτικό Πρόγραμμα Πλαίσιο. Ακόμη όμως δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός για τον αειφορικό τουρισμό. Μια σειρά από στοιχεία- κλειδιά θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στην διαμόρφωση του όπως

·      μακροπρόθεσμη προοπτική

·      αναγνώριση της αλληλεξάρτησης των οικονομικών και περιβαλλοντικών συστημάτων

·      βιολογικά όρια μέσα στα οποία πρέπει να παραμείνουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες

Έχει προταθεί ότι είναι αναγκαίο να βρεθεί ισορροπία ανάμεσα σε 5 βασικούς παράγοντες για να επιτευχθεί αειφορικός τουρισμός και συγκεκριμένα στην ικανοποίηση των τουριστών, οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτιστικούς, περιβαλλοντικούς παράγοντες. Αυτό δημιουργεί την ανάγκη εξεύρεσης δεικτών που να μετρούν όλες αυτές τις διαφορετικές πλευρές ώστε να εντοπισθούν πιθανές περιοχές σπουδαιότητας και προτεραιότητες για δράση.

Δείκτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αναγνωρισθούν προβληματικές ή σημαντικές επιπτώσεις, ή μπορεί να συνδυαστούν μεταξύ τους ώστε να δώσουν μια ιδέα για τη φέρουσα ικανότητα (η φέρουσα ικανότητα είναι ο αριθμός των τουριστών που μπορεί να υποστηρίξει ένα οικοσύστημα επ’ αόριστον, χωρίς να εξαντληθούν οι διαθέσιμοι φυσικοί πόροι). Σε ιδεατές συνθήκες, η φέρουσα ικανότητα πρέπει να εκτιμηθεί σε τρία επίπεδα

1.    Περιβαλλοντική / φυσική φέρουσα ικανότητα: ο βαθμός στον οποίο ένα οικοσύστημα, ένας βιότοπος ή ένα τοπίο μπορεί να δεκτεί τις ποικίλες επιπτώσεις του τουρισμού και της σχετικής υποδομής, χωρίς να προκληθεί ζημιά. Πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι εποχικές διακυμάνσεις

2.    Κοινωνική και πολιτιστική ικανότητα: το επίπεδο πάνω από το οποίο η τουριστική ανάπτυξη και οι αριθμοί των επισκεπτών επιδρούν αρνητικά στις τοπικές κοινωνίες και τον τρόπο ζωής ώστε να χαθεί η τοπική ταυτότητα

3.    Ψυχολογική ικανότητα: το επίπεδο της τουριστικής ανάπτυξης ή του αριθμού των επισκεπτών που είναι συμβατό με τον τύπο της πολιτιστικής/ περιβαλλοντικής εμπειρίας που επιζητούν οι τουρίστες από τον συγκεκριμένο προορισμό. Αυτό εξαρτάται από τον τύπο του τουρισμού, τις προσδοκίες των τουριστών και την πραγματική εμπειρία που τελικά έχουν.

Η ανάπτυξη τέτοιων δεικτών αποτελεί μακροπρόθεσμο στόχο, σήμερα τέτοια εργαλεία βρίσκονται ακόμη σε εμβρυϊκό στάδιο.

Έτσι οι άνθρωποι που διαμορφώνουν πολιτικές και  που ενδιαφέρονται για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τουρισμού καθοδηγούνται από την πρακτική εμπειρία και τις πολιτικές επιλογές.

 

Βασικές αρχές αειφορικού τουρισμού

Ο αειφορικός τουρισμός, που περιλαμβάνει τον τουρισμό και τις σχετικές υποδομές, είναι αυτός που: λειτουργεί μέσα στις φυσικές δυνατότητες ανανέωσης των φυσικών πόρων, αναγνωρίζει τη συμβολή των ανθρώπων και των κοινωνιών, των εθίμων και του τρόπου ζωής στην τουριστική εμπειρία, δέχεται ότι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν ένα ισότιμο μερίδιο στα οικονομικά ωφέλη του τουρισμού. Και οδηγείται από τις επιθυμίες των ντόπιων και των τοπικών κοινωνιών στις περιοχές φιλοξενίας. Αυτό συνεπάγεται

1.    Αειφορική χρήση πόρων: η διατήρηση και αειφορική χρήση των πόρων (φυσικών, κοινωνικών και πολιτιστικών) είναι κρίσιμη και απαραίτητη για μακροπρόθεσμες επιχειρήσεις

2.    Μείωση υπερκατανάλωσης και απορριμμάτων : αποφεύγει το κόστος της αποκατάστασης μακροπρόθεσμης περιβαλλοντικής βλάβης και συμβάλλει στην ποιότητα του τουρισμού

3.    Διατήρηση ποικιλότητας: διατήρηση και προώθηση της φυσικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ποικιλότητας είναι απαραίτητη για μακροπρόθεσμο τουρισμό

4.    Ενσωμάτωση τουρισμού στο σχεδιασμό: η τουριστική ανάπτυξη που έχει ενταχθεί στην εθνική και τοπική αναπτυξιακή στρατηγική και διαχειριστικά σχέδια και η οποία αναλαμβάνει την εκτίμηση και αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των διάφορων σχεδίων και πολιτικών, αυξάνει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του τουρισμού

5.    Ενίσχυση τοπικών οικονομιών: o τουρισμός που υποστηρίζει ένα ευρύ φάσμα τοπικών οικονομικών δραστηριοτήτων και ο οποίος λαμβάνει υπόψη το περιβαλλοντικό κόστος και τις περιβαλλοντικές αξίες και προστατεύει τις τοπικές οικονομίες και αποφεύγει τις περιβαλλοντικές βλάβες

6.    Συμμετοχή τοπικών κοινωνιών: η πλήρης συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στον τουριστικό τομέα όχι μόνο ωφελεί αυτούς και το περιβάλλον αλλά βελτιώνει την ποιότητα της προσφερόμενης τουριστικής εμπειρίας

7.    Συζήτηση και με  τους stakeholders και το κοινό: συνδιασκέψεις ανάμεσα στη τουριστική βιομηχανία και τις τοπικές κοινωνίες, ανάμεσα σε οργανισμούς και ινστιτούτα είναι απαραίτητες για τη συνεργασία και την επίλυση πιθανόν αντικρουόμενων συμφερόντων

8.    Εκπαίδευση προσωπικού: η εκπαίδευση προσωπικού που ενσωματώνει τον αειφορικό τουρισμό στις εργασιακές πρακτικές μαζί με την πρόσληψη εντόπιου προσωπικού σε όλα τα επίπεδα βελτιώνει την ποιότητα του τουριστικού προϊόντος

9.    Υπεύθυνο τουριστικό μάρκετινγκ: να ενθαρρυνθούν οι τουρίστες να ταξιδέψουν εκτός περιόδων αιχμής ώστε να μειωθούν οι αριθμοί των τουριστών, τότε που τα οικοσυστήματα είναι πιο ανθεκτικά. Το μάρκετινγκ που δίνει πλήρεις και υπεύθυνες πληροφορίες στους τουρίστες, αυξάνει το σεβασμό για το φυσικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον στις χώρες προορισμού και αυξάνει την ικανοποίηση των πελατών

10.Διεξαγωγή έρευνας: η συνεχής παρακολούθηση από την τουριστική βιομηχανία, η συλλογή δεδομένων και ανάλυση τους, είναι απαραίτητη συνθήκη για την επίλυση προβλημάτων ώστε να ωφεληθούν οι προορισμοί, η τουριστική βιομηχανία και οι καταναλωτές

11.Καλύτερη πληροφόρηση: να δίνονται πληροφορίες για τον τόπο προορισμού στους τουρίστες πριν το ταξίδι αλλά και στον τόπο προορισμού (πχ με κέντρα πληροφόρησης επισκεπτών)

 

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις τουρισμού και αναψυχής

Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τουρισμού γίνονται εμφανείς σε πολλά επίπεδα. Στο τοπικό επίπεδο, οι κοινωνίες -υποδοχής υποφέρουν από τον ανταγωνισμό για σπάνιους πόρους (γη, γλυκό νερό), από τη ρύπανση του αέρα και των νερών, από θόρυβο. Στο περιφερειακό επίπεδο, η απώλεια βιοτόπων και βιοποικιλότητας η ρύπανση του αέρα και των νερών. Στο παγκόσμιο επίπεδο, εκπομπές ρύπων από τα οχήματα και η αποδάσωση μεγάλων περιοχών, μπορεί να συμβάλλουν στις κλιματικές αλλαγές.

Ο τουρισμός διαφέρει από τις υπόλοιπες ανθρώπινες δραστηριότητες διότι δεν δημιουργεί νέα περιβαλλοντικά προβλήματα, αλλά - με τους μεγάλους αριθμούς επισκεπτών -επιδεινώνει τις ήδη υπάρχουσες πιέσεις σε κάθε περιοχή.

Θα αναφερθούν μερικά ενδεικτικά παραδείγματα από περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τουρισμού σε συγκεκριμένα οικοσυστήματα
 

Παράκτιες περιοχές

Οι παράκτιες περιοχές είναι δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί σε όλη την Ευρώπη. Συχνά είναι δύσκολο να καθοριστεί η επίδραση του τουρισμού καθώς πολλές άλλες δραστηριότητες όπως η γεωργία, η αλιεία, ιχθυοκαλλιέργειες, κλπ είναι παρούσες. Η λεκάνη της Μεσογείου είναι ο πιο σημαντικός προορισμός του κόσμου, προσελκύοντας 35% των τουριστών παγκοσμίως. Το 1984, τα τουριστικά καταλύματα και οι συγγενείς υποδομές κάλυπταν μια έκταση 4400 km². To 90% αυτής της έκτασης βρισκόταν σε τρεις χώρες την Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία. Η πρόβλεψη για το 2025 είναι 8000 km². Τα στερεά απορρίμματα που παράγονται από τους τουρίστες στην περιοχή της Μεσογείου, 2.9 εκατομμύρια τόνοι το χρόνο, με αυτό το σενάριο θα αυξηθούν σε 8.7 έως 12.1 εκατομμύρια τόνους έως το 2025, ενώ τα υγρά απόβλητα θα αυξηθούν από 0.3 δις m³ σε 0.9 έως 1.5 δις m³.

Ο αριθμός των τουριστών στη Μεσόγειο τριπλασιάστηκε από 54 σε 157 εκατομμύρια, από το 1970 μέχρι το 1990. Σε κάποιες χώρες όπως η Ελλάδα, ο αριθμός των τουριστών εξαπλασιάστηκες. Σε άλλες χώρες όπως την Τουρκία, ο αριθμός των τουριστών τετραπλασιάστηκε  και ο αριθμός των κλινών τριπλασιάστηκε από το 1983 έως το 1991.

Στις πιο επηρεασμένες περιοχές, η φέρουσα ικανότητα δεν μπορεί να ικανοποιήσει τους αριθμούς των τουριστών στις περιόδους αιχμής, που έφτασαν για παράδειγμα τους 4250 ανθρώπους / στην Ταραγόνα της Ισπανίας τον Αύγουστο του 1987. Στους περισσότερους Μεσογειακούς προορισμούς, οι περισσότεροι τουρίστες φτάνουν οδικώς. Η Μαύρη Θάλασσα είναι ο κυριότερος τουριστικός προορισμός στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, προσελκύοντας 40 εκατομμύρια τουρίστες ετησίως. Όμως η φθίνουσα περιβαλλοντική ποιότητα της Βόρειας Θάλασσας έχει σοβαρές αρνητικές συνέπειες στον τουρισμό της περιοχής. Ανθυγιεινές συνθήκες, ανεπαρκές πόσιμο νερό και έλλειψη χρηματικού αντιτίμου για τους χρήστες, είχαν ως αποτέλεσμα αυξημένο περιβαλλοντικό στρες και σοβαρά προβλήματα υγείας (εποχιακά κρούσματα χολέρας) Το κλείσιμο κάποιων παρταλιών δημιουργεί πιέσεις στις υπόλοιπες καθαρές παραλίες. Στο παρελθόν, οι τουριστικοί φόροι και η χρήση έναντι χρημάτων δεν επενδύθηκαν στη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών

 

Πόλεις και περιοχές πολιτιστικής κληρονομιάς

Πολλές από τις κύριες τουριστικές εστίες στην Ευρώπη είναι ιστορικού, πολιτιστικού ή θρησκευτικού ενδιαφέροντος. Συχνά αυτές οι περιοχές είναι μέσα σε ή κοντά σε αστικές περιοχές. Εικοσιπέντε από τις 45 κορυφαίους προορισμούς στην Ευρώπη, καθένας με περισσότερους από 750000 επισκέπτες το χρόνο, είναι μουσεία, ιστορικά κτίρια σε πόλεις. Το 1986, 19% πολιτών της ΕΕ προτίμησαν πόλεις για τις διακοπές τους. Ο τουρισμός μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για αστική ανάπτυξη.

Οι μεγάλοι πληθυσμοί και η επαρκής υποδομή στις μεγάλες τουριστικές πόλεις μπορεί εύκολα να απορροφήσει μεγάλο όγκο τουρισμού. Σε μικρότερες πόλεις όπως το Μπάθ στην Αγγλία, την Φλωρεντία στην Ιταλία, η συγκέντρωση τουριστών προκαλεί σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα σχετικά με την έλλειψη υποδομής ή με κυκλοφοριακή συμφόρηση και εκπομπές ρύπων ή φθορά κτιρίων.

Η Λίστα της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ με 350 περιοχές παγκοσμίως, περιλαμβάνει πολιτιστικές , φυσικές και μεικτές περιοχές, με τον απώτερο σκοπό να εξασφαλιστεί επαρκής προστασία. Οι πολιτιστικές περιοχές είναι 10 φορές περισσότερες από τις φυσικές περιοχές της Ευρώπης. Η καθιέρωση μεικτών περιοχών έδωσε μια νέα διάσταση στην περιβαλλοντική διαχείριση. Η λίστα εξασφαλίζει μια βάση για συντονισμένη δράση.

Επιπτώσεις του τουρισμού στην Μεσόγειο

Υπερανάπτυξη: η χωρίς σχεδιασμό ανάπτυξη ξενοδοχείων και τουριστικών επιχειρήσεων με μικρό σεβασμό στην τοπική αρχιτεκτονική και στην οπτική αισθητική έχει οδηγήσει σε οπτική υποβάθμιση σε τεράστιες περιοχές. Η γη έχει χρησιμοποιηθεί για υπηρεσίες αναψυχής (γήπεδα γκολφ, θεματικά πάρκα) ενώ μεγάλοι δρόμοι καταπατούν προστατευόμενες περιοχές (Πχ Εθνικό Πάρκο Ρια Φορμόζα στην Πορτογαλλία).

Δευτερογενείς αναπτυξιακές πιέσεις: για παράδειγμα, γεωργία για την ικανοποίηση των τροφικών αναγκών των τουριστών γύρω από τα Εθνικά Πάρκα στην Νότια Ισπανία, απειλεί τους υγροτόπους με την υπεράντληση νερού και τις εκπλύσεις φυτοφαρμάκων

Απώλεια βιοτόπων και βιοποικιλότητας: 75% των αμμοθινών από το Γιβραλτάρ ως την Σικελία έχουν χαθεί από το 1960. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια αναπαραγωγικών περιοχών για διάφορα είδη όπως για παράδειγμα τη θαλάσσια χελώνα Caretta caretta. Περισσότερα από 500 Μεσογειακά φυτά απειλούνται με εξαφάνιση, ενώ στη Γαλλία 145 είδη βρίσκονται στο χείλος της εξαφάνισης ή έχουν ήδη εξαφανισθεί.

Επιπτώσεις στα είδη: Τουριστικές πιέσεις στις περιοχές που αναπαράγεται η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta και η πρασινοχελώνα Chelonia mydas οδήγησαν στον περιορισμό της ανέγερσης ξενοδοχείου στο Dalyan της Τουρκίας το 1986. Όμως, η ίδια η προστασία της χελώνας έχει προκαλέσει αύξηση των τουριστών, με αποτέλεσμα άλλες περιβαλλοντικές πιέσεις όπως  τα απορρίμματα

Έλλειψη αποχετευτικού δικτύου και επεξεργασίας λυμάτων: Μόνο το 30% των οικιακών λυμάτων από τις παράκτιες πόλεις της Μεσογείου υπόκειται σε κάποιο είδος επεξεργασίας πριν την απόρριψη. Ως αποτέλεσμα κάποιες Μεσογειακές παραλίες βρέθηκαν να μην έχουν τα στάνταρντς που έχει καθορίσει η ΕΕ για την ποιότητα των υδάτων κολύμβησης. Απορρίψεις από κρουαζιερόπλοια είναι επίσης μια βασική πηγή ρύπανσης

Μη αειφορική εκμετάλλευση φυσικών πόρων: εδώ περιλαμβάνεται η υπεράντληση γλυκού νερού, και η εκμετάλλευση αλιευμάτων. Υπεράντληση νερού (πόσιμο, υγιεινή, γήπεδα γκολφ και θεματικά πάρκα) έχει οδηγήσει σε αυξημένες δασικές πυρκαγιές. 2000 km² Μεσογειακών δασών καταστρέφονται κάθε χρόνο από φωτιά.

Κυκλοφοριακή συμφόρηση στους παραλιακούς δρόμους και πιέσεις να κτιστούν νέοι δρόμοι μέσα σε προστατεύομενες ή παρθένες περιοχές (πχ Νότια Ισπανία και Αλγκάβρ, Πορτογαλλια)

Αλλαγές στον παραδοσιακό τρόπο ζωής: οι τοπικοί πληθυσμοί “χάνονται” μέσα στους μεγάλους αριθμούς τουριστών ιδιαίτερα σε περιοχές όπως τις Βαλεαρίδες νήσους, την Τουρκία, ενώ γίνονται υπερεξαρτημένοι από το τουριστικό εισόδημα

 

Προβλέψεις

Βασικοί καθοριστικοί παράγοντες

Οικονομικές συνθήκες

Η μελλοντική ζήτηση για τουρισμό και αναψυχή θα εξαρτηθεί από ένα μεγάλο αριθμό παραγόντων και κυρίως από τις εθνικές και περιφερειακές οικονομικές τάσεις (μεγαλύτερο εισόδημα σημαίνει περισσότερο τουρισμό και αντίθετα). Ο επαγγελματικός τουρισμός επηρεάζεται λιγότερο από τις οικονομικές συνθήκες.

Οι άλλοι βασικοί παράγοντες που θα επηρεάσουν το μέλλον του τουρισμού συνοψίζονται παρακάτω

Αυξημένος χρόνος διακοπών

Ευέλικτα εργασιακά πρότυπα. μικρότερες εργασιακές εβδομάδες, και κατανομή της ετήσιας άδειας μέσα στο έτος, αναμένεται να οδηγήσουν σε αυξημένη ζήτηση σύντομων διακοπών σε θεματικά πάρκα, εθνικά πάρκα και πόλεις. Στην ΕΕ κατά μέσο όρο το 1/3 της ετήσιας άδειας λαμβάνεται στην περίοδο αιχμής (Ιούλιο - Σεπτέμβριο). Οι αριθμοί είναι πολύ μεγαλύτεροι για συγκεκριμένους τύπους διακοπών όπως για ήλιο και παραλία, διακοπές στην εξοχή και σε σπορ, ιδιαίτερα σε κάποιες χώρες όπως τη Γαλλία.

Δημογραφικοί παράγοντες

Η αύξηση του πληθυσμού στην Ευρώπη, θα έχει αμελητέα επίπτωση στον τουρισμό. όμως αλλαγές στη δομή της ηλικιακής πυραμίδας πχ αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων , θα επιφέρει αύξηση στη ζήτηση συγκεκριμένων τύπων τουρισμού και αναψυχής.

Κοινωνικο-πολιτιστικοί παράγοντες

Η τάση για γάμο σε μεγαλύτερη ηλικία και οι περισσότερες εργαζόμενες γυναίκες έχουν ως αποτέλεσμα πολλά νεαρά ζευγάρια να έχουν υψηλό διαθέσιμο εισόδημα. Επιπλέον το αυξανόμενο ενδιαφέρον για διαφορετικές κουλτούρες οδηγεί σε μετατόπιση από τον τουρισμό “πακέτων” σε πιο ευαίσθητους τύπους τουρισμού και αναψυχής

Αυξημένη περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση

Σε μια έρευνα που έγινε στη Γερμανία το 1988, το 47% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι είχαν παρατηρήσει σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα στους τόπους που έκαναν διακοπές, συγκρινόμενο με 22% σε αντίστοιχη δημοσκόπηση του 1985.

Μια νέα δημοσκόπηση το 1992 έδειξε ότι η ποιότητα του περιβάλλοντος στις χώρες προορισμού φαινόταν να έχει επιδεινωθεί. Για την Ισπανία το 70% των ερωτηθέντων πίστευε οτι ο τουρισμός είχε βλάψει το φυσικό περιβάλλον της χώρας.

Ως αποτέλεσμα αυτής της νέας ευαισθητοποίησης, ο οικοτουρισμός γίνεται ολοένα και περισσότερο σημαντικός αν και αυτό εξαρτάται από την υπό εξέταση χώρα και τις επικρατούσες οικονομικές συνθήκες.

Μείωση κόστους ταξιδιών

Η μείωση του κόστους των ταξιδιών και η αυξημένη πρόσβαση σε ιδιωτικά μέσα μεταφοράς, ιδιαίτερα στην Κεντρική, Ανατολική και Νότια Ευρώπη, θα οδηγήσουν σε περισσότερα ταξίδια από τους Ευρωπαίους., με μεγάλους αριθμούς Κεντρικο -Ανατολικο -Ευρωπαίων ήδη να επισκέπτονται τη Μεσόγειο, και Δυτικο- Ευρωπαίους να επισκέπτονται τη Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Επιπλέον, αλλαγές στο ρυθμιστικό καθεστώς στην ΕΕ όπως η απορύθμιση της αεροπορικής κυκλοφορίας και των λεωφορείων αναμένεται να κάνουν τα σύντομα ταξίδια πιο προσιτά.

Τύποι τουρισμού

Μαζικός τουρισμός

Όλη η Ευρώπη θα βιώσει μια βαθμιαία μείωση του μαζικού τουρισμού. Ο μαζικός τουρισμός αποθέτει ένα μεγάλο φορτίο στο περιβάλλον καθώς συγκεντρώνει μεγάλους αριθμούς τουριστών σε μικρούς χώρους και μικρό χρονικό διάστημα. Αν και είναι ακόμη δημοφιλής για τους τουρίστες από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, μακροπρόθεσμα και αυτοί πιθανόν να θελήσουν να αξιοποιήσουν τα πλεονεκτήματα και τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι ανεξάρτητες διακοπές. Οι Δυτικοί και Βόρειοι Ευρωπαίοι όλο και περισσότερο επιλέγουν αυτόνομα καταλύματα και διακοπές περιήγησης που βασίζονται σε προσφορές fly-drive. Εν τούτοις, αναμένεται συνεχής αύξηση σε ειδικά συγκροτήματα καταλυμάτων όπως για παράδειγμα τα καταλύματα timeshare, σπίτια για συνταξιούχους, ή εξοχικά σπίτια. Αυτές οι εγκαταστάσεις παρέχουν διάφορες υπηρεσίες αναψυχής και υγείας, όπως για παράδειγμα γήπεδα γκολφ, πισίνες, καταστήματα, μαρίνες, συνεδριακά κέντρα

Τουρισμός για σπορ

Αυτός ο τύπος τουρισμού, εξασκεί συγκεκριμένες πιέσεις στο περιβάλλον και αναμένεται να αναπτυχθεί με πιο γρήγορο ρυθμό από τον παθητικό τουρισμό “για ξεκούραση και χαλάρωση”. Το γκολφ και η ιστιοπλοΐα γίνονται ολοένα και πιο δημοφιλή. Για παράδειγμα στη Γαλλία από τα 425 γήπεδα γκολφ που υπήρχαν το 1991, τα 300 κτίστηκαν τα τελευταία δέκα χρόνια. Άλλες δραστηριότητες “περιπέτειας” όπως καταδύσεις, ιππασία, κανό, εκδρομές με τζιπ σε επαρχιακούς δρόμους, ταξίδια με hot air ballons αναπτύσσονται ως  αγορές για ομαδικό και εξειδικευμένο τουρισμό.

Οικοτουρισμός

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού έχει ορίσει τον οικοτουρισμό ως εξής “προυποθέτει ενσωμάτωση του περιβαλλοντικού προβληματισμού σε όλα τα τουριστικά και ταξιδιωτικά προϊόντα και στην κατανάλωση τους. Αυτό συνεπάγεται ότι η αειφορική τουριστική ανάπτυξη είναι εκείνη που κινείται σε ένα επίπεδο, ή και κάτω από αυτό το επίπεδο,  που δεν δημιουργεί περιβαλλοντική ή κοινωνικο-πολιτιστική υποβάθμιση ή δεν δημιουργεί την εντύπωση στους τουρίστες οτι μειώνει την ευχαρίστηση και την απόλαυση της περιοχής”.

Αυτό δεν σημαίνει ότι ο οικοτουρισμός δεν έχει καμία περιβαλλοντική επίπτωση, απλά, οι επιπτώσεις είναι λιγότερες από αυτές του μαζικού τουρισμού ή του τουρισμού για σπορ.

Υπάρχουν πολλές μορφές οικοτουρισμού, από αναπτύξεις τύπου “χωριών” μέχρι τουρισμού μέσα στη φύση, που μπορεί να περιλαμβάνουν πεζοπορία, ορειβασία, ποδηλασία, διαμονή σε αγροτικές κατοικίες, παρατήρηση πουλιών, και άλλες ήπιες δραστηριότητες. Αναμένεται αύξηση του οικοτουρισμού ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης πειβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των πολιτών. Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει προτείνει ένα αριθμό πιλοτικών προγραμμάτων ήπιου τουρισμού τόσο σε φυσικές όσο και κατασκευασμένες περιοχές

Τάσεις ανα γεωγραφική περιοχή

Πως θα εκδηλωθούν αυτές οι τάσεις για τους διαφορετικούς τύπους τουρισμού στις διάφορες περιοχές της Ευρώπης? Οι περισσότεροι αναλυτές περιμένουν οτι οι αφίξεις στην Ευρώπη (εσωτερικού και διεθνείς) θα συνεχίσουν να αυξάνονται με μέσο ρυθμό 3 και 5 % το χρόνο στην δεκαετία του 1990 (μεταξύ 1995 και 2000 το ποσοστό θα φθάσει το 6%, που ισοδυναμεί με 380 εως 440 εκατομμύρια αφίξεις ετησίως μεχρι το 2000). Σε ιδανικές οικονομικές συνθήκες, η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών θα αυξηθεί, και τα εξοδα για τουρισμό θα αποτελέσουν ενα αυξανόμενο μέρος των οικιακών εξόδων. Για δημογραφικούς λόγους, ο συνολικός αριθμός των εσωτερικών τουριστών δεν αναμένεται να αυξηθεί πολύ, αλλα θα υπάρξει αύξηση ως αποτέλεσμα αύξησης του αριθμού των ταξιδίων (πχ δεύτερες διακοπές, συντομα ταξίδια) με ευρύτερα εποχική κατανομή. Αυτή η εξέλιξη θα επιτρέψει στους tour- operators να επιτύχουν μια καλύτερη αξιοποίηση των υπαρχουσων δυνατοτήτων και να αποφευχθεί έτσι η οικοδόμηση σε τεράστια κλίμακα που συνέβη τα τελευταία χρόνια.

Η λεκάνη της Μεσογείου

Εχει προβλεφθεί ότι μέχρι το 2025, αν η οικονομική ανάπτυξη είναι μικρή, θα υπάρχουν 380 εκατομμύρια τουριστες στη λεκάνη της Μεσογείου (δηλαδη σε όλες τις χωρες που συνορεύουν με τη Μεσογειο θάλασσα), ενώ αν η οικονομική ανάπτυξη είναι μεγάλη, 760 εκατομμύρια. Οι μισοί απο αυτούς τους τουρίστες θα βρίσκονται στα παράλια.

Σε αυτά τα νούμερα θα πρέπει να προστεθεί η αύξηση του τοπικού πληθυσμού που απο 350 εκατομμύρια το 1985 θα φθάσει συμφωνα με τις προβλέψεις τα 530 -570 εκατομμύρια το έτος 2025.

Στις χώρες προορισμούς, υπάρχει τάση να βελτιωθεί η κατάσταση του περιβάλλοντος, ως επι το πλείστον αποτέλεσμα των απαιτήσεων των τουριστών για καλή ποιότητα πόσιμου νερού και υδάτων κολύμβσης. Αυτο έχει αρχίσει να οδηγεί σε καλύτερη παρακολούθηση της ρύπανσης και έλεγχο μέσω προγραμμάτων όπως οι παραλίες με Γαλάζιες Σημαίες  και την υιοθεετηση απο τους ταξιδιωτικούς πράκτορες πολιτικών, μείωσης κατανάλωσης,“επαναχρησιμοποίησης- ανακύκλωσης”

Διαχείριση για αειφορικό τουρισμό

Σε πολλές χώρες υπάρχει αυξανόμενη δέσμευση στην ιδέα του αειφορικού τουρισμού. Αυτο έχει οδηγήσει σε διεθνείς συμφωνίες για τον τουρισμό και το περιβάλλον (πχ Συνθήκη για την Προστασία των Αλπεων το 1991), την ΕυρωΜεσογειακή Διακήρυξη για τον Τουρισμό με Αειφόρο Ανάπτυξη το 1993.

Δυστυχώς όμως, καμμία μορφή τουρισμού δεν είναι απόλυτα φιλική προς το περιβάλλον. Ο τουρισμός απο την ίδια τη φύση του, αποτελεί φορτίο για το περιβάλλον και έτσι χρειάζεται προσεκτικός σχεδιασμός και συνεχής έλεγχος. Μερικές βασικές αρχές που μπορεί να χρησιμοποιηθούν προς την κατεύθυνση του αειφορικού τουρισμού αναπτύχθηκαν σε προηγούμενη ενότητα. Για να μπορέσουν όμως οι άνθρωποι που λαμβάνουν τις αποφάσεις να μείνουν πιστοί σε αυτές τις αρχές , θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν μερικά πρακτικά εργαλεία όπως:

·      ανάπτυξη κωδίκων συμπεριφοράς απο διεθνείς και εθνικούς φορείς και την τουριστική βιομηχανία. Αυτος ο τύπος αυτο-ρύθμισης ηταν μια σημαντική ιδέα της Ατζέντας 21

·      ανάπτυξη οδηγιών, οπως αυτές του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού για τα εθνικά πάρκα και τις προστατευόμενες περιοχές και τον τουρισμό

·      συγκεκριμένες νομοθετικές πράξεις και πολιτικές δράσεις, απο τις κυβερνήσεις, οργανώσεις προστασίας περιβαλλοντος, την τουριστική βιομηχανία, και τους τουρίστες, για ομαδική ή ατομική δράση για την μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Οι γενικές πολιτικές σχετικά με τον τουρισμό και το περιβάλλον αναπτύσσονται σε διεθνές ή εθνικό επιπεδο. Ο σχεδιασμός συνήθως γίνεται στο περιεφερειακό επίπεδο, ενώ η  διαχείριση είναι μάλλον εξειδικευμένη για κάθε συγκεκριμένη περιοχή.

Συμπεράσματα

·      Ο τουρισμός και η αναψυχή μπορεί να απειλήσουν το περιβάλλον, εάν δεν υπάρχει σωστή διαχείριση, ενώ την ίδια στιγμή, μπορεί να επηρρεαστούν απο το περιβάλλον. Ετσι η υποβάθμιση του περιβάλλοντος μπορεί να επηρρεάσει την επιλογή του τόπου διακοπών και να μειώσει μελλοντικά τα οικονομικά κέρδη απο τις τουριστικές δραστηριότητες. Ο τουρισμός και η αναψυχή μπορεί να επιδράσουν στο περιβάλλον σε τέτοιο βαθμό, ώστε να υπάρξουν αλλαγές στην οικονομία. Αυτό είναι πιο σημαντικό για τις περιοχές της Ευρώπης στις οποίες υπάρχει ο πειρασμός να αναπτυχθεί γρήγορα και απερίσκεπτα τουριστική βιομηχανία ως “τονωτική ένεση” για την οικονομική ανάκαμψη.

·      Τα διαθέσιμα τουριστικά στατιστικά στοιχεία δεν επαρκούν για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Πρέπει να ανπτυχθούν δείκτες που να μετρούν τον αειφορικό τουρισμό και τις φέρουσες ικανότητες των περιοχών. Η ανάλυση και ττα συμπεράσματα σχετικά με τις επιπτώσεις του τουρισμού στο περιβάλλον, γίνονται προς το παρόν χωριστά για κάθε περίπτωση.

·      Οι ανεπιθύμητες συνέπειες του τουρισμού και της αναψυχής είναι ως επι το πλείστον τοπικές, και ποικίλουν ανάλογα με το είδος της περιοχής, το μέγεθος της, τον αριθμό των επισκεπτών, την εποχιακή συγκέντρωση, τον τρόπο ταξιδιού, την χρήση των πόρων, την διάθεση των απορριμάτων, τις αναπτυξιακές πιέσεις και τον τρόπο διαχείρισης της περιοχής. Γενικές πολιτικές, περιφερειακά σχέδια και τοπικές διαχειριστικές δράσεις είναι σημαντικές για να καθορισθεί άν ο τουρισμός έχει ανεπιθύμητες περιβαλλοντικές επιπτώσεις

·      Εθνικοί Δρυμοί και προστατευόμενες περιοχές - ο αριθμός των επισκεπτών σε περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές αυξάνεται εξαιτίας του αυξημένου ενδιαφέροντος για τη φύση, σε όλη την Ευρώπη. Τα κύρια προβλήματα προκύπτουν απο τη χρήση των επιβατικών αυτοκινήτων και τη συγκέντρωση των τουριστών σε περιόδους αιχμής σε δημοφιλείς περιοχές εύκολα προσβάσιμες απο τα αστικά κέντρα. Διαφορετικά επίπεδα προστασίας μπορεί να βοηθήσουν στην μείωση των υπεράριθμων  τουριστών.

·      Αγροτικές περιοχές - Ο αγροτουρισμός ήταν παραδοσιακά δημοφιλής σε όλη την Ευρώπη. Κάποιες αγροτουριστικές δραστηριότητες όπως ο οικοτουρισμός, που έχουν μικρότερες περιβαλλοντικές συνέπειες, γίνονται ολοένα πιο δημοφιλείς, αλλες δραστηριότητες όμως, οπως το γκόλφ και το κυνήγι, δημιουργούν ειδικά προβλήματα που απαιτουν προσεκτικό σχεδιασμό.

·      Βουνά - οι σωρρευτικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις απο το σκί είναι σημαντικές. Οι βασικές αιτίες περιβαλλοντικής ζημίας στις ορεινές περιοχές είναι η συγκέντρωση τουριστών τοπικά και χρονικά, η αποδάσωση και η υψηλή χρήση οχημάτων. Η ανάπτυξη των υποδομών στα χιονοδρομικά κέντρα δημιουργεί ειδικά προβλήματα. Οι προσπάθειες να μειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε δημοφιλείς περιοχές όπως τις Αλπεις μπορεί να επιτύχουν με κόστος την μετατόπιση του προβλήματος σε κάποια άλλη περιοχή. Αλλες επιπτώσεις του ορεινού τουρισμού (πχ η διάβρωση που προκαλείται απο την ποδοπάτηση ) ειναι σημαντικές και χρειάζεται να αντιμετωπισθούν με καθιέρωση ζωνών και μέτρα για αλλες χρήσεις της γής.

·      Παράκτιες περιοχές - Πολλές παράκτιες περιοχές σε όλη την Ευρώπη υποφέρουν απο τον μαζικό τουρισμό και την έντονη ανάπτυξη. Οι μεγαλύτερες πιέσεις συμβαίνουν στη λεκάνη της Μεσογείου, κατάσταση που θα διατηρηθεί και στο μέλλον. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις προκαλούνται απο τη συγκέντρωση τουριστών, την ανάπτυξη καταλυμάτων και υποδομής, την παραγωγή σκουπιδιών και λυμάτων και το κυκλοφοριακό. Τέτοιες επιπτώσεις μπορεί να μετριασθούν με την καθιέρωση ζωνών, και άλλα μέτρα σχετικά με τη χρήση γής.

·      Πόλεις και περιοχές πολιτιστικής κληρονομιάς - Ο μεγάλος αριθμός επισκεπτών σε πολλές πόλεις και περιοχές πολιτιστικής κληρονομιάς, προκαλούν περιβαλλοντικά προβλήματα όπως κυκλοφοριακή συμφόρηση και φθορά κτιρίων και ιστορικών περιοχών. Οι αριθμοί των επισκεπτών θα αυξηθούν μελλοντικά, καθώς ο ατικός τουρισμός γίνεται πιο δημοφιλής.

·      Θεματικα πάρκα και πάρκα αναψυχής - Τα θεματικά πάρκα και τα πάρκα αναψυχής γίνονται ολοένα και πιο δημοφιλή στη Βόρεια, Δυτική και Νότια Ευρώπη ως μια μορφή τουρισμού και αναψυχής. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις (πχ μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας και υδάτινων πόρων) εξαρτώνται απο την περιοχή.

Πηγη  http://www.clab.edc.uoc.gr